فضیلت و اعمال شب و روز جمعه
آگاه باش که شب و روز جمعه از دیگر شبها و روزها به وصفت بلندی مقام و شرافت و نامآوری کاملاً متمایز است.
از رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) روایت شده: که شب و روز جمعه بیستوچهار ساعت است و حقتعالی در هر ساعت آن ششصد هزار تن را از دوزخ آزاد میکند.
و از امام صادق (علیهالسلام) نقل شده: که هرکه مابین ظهر روز پنجشنبه تا ظهر روز جمعه از دنیا برود، خداوند او را از فشار قبر پناه میدهد.
و نیز از آن حضرت روایت شده که برای جمعه حق و حرمتی بسیار است، مبادا حرمت آن را تباه گردانی و در انجام عبادات حقتعالی و تقرب جستن بهسوی خداوند با انجام کارهای شایسته و ترک همه محرّمات الهی در آن روز کوتاهی نمایی؛ زیرا خدا ثواب طاعات را در این روز دوچندان میسازد و گناهان را پاک میکند و درجات اهل ایمان را در دو جهان بلند میگرداند.
شب جمعه در فضیلت مانند روز است، پس اگر میتوانی شب جمعه را تا صبح به نماز و دعا زنده بدار، بهراستی که خداوند در شب جمعه برای زیاد کردن کرامت اهل ایمان، فرشتگان را به آسمان اوّل میفرستد تا بر حسنات ایشان بیفزایند و گناهانشان را پاک کنند و حقتعالی عطایش گسترده و بسیار بزرگمنش و مهماننواز است.
و نیز در حدیث معتبر از آن حضرت روایت شده: گاهی از اوقات شخص مؤمن برای حاجتی دعا میکند و حقتعالی برآوردن حاجتش را به وقت دیگر میاندازد تا در روز جمعه حاجتش را برآورده سازد و به خاطر فضیلت جمعه درخواستش دوچندان برآورده شود.
و فرمود: آنگاه که برادران یوسف از حضرت یعقوب درخواست کردند تا برای آمرزش گناهانشان از خداوند درخواست بخشش کند، گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی؛ از پروردگارم برای شما درخواست آمرزش خواهم کرد» و این به وقت دیگر انداختن به آن سبب بود که این درخواست در سحر شب جمعه انجام گیرد تا دعایش مستجاب شود.
و نیز از آن حضرت روایت شده: چون شب جمعه فرا رسد، ماهیان دریا سر از آب بیرون کنند و درندگان صحرا سر برآورند و حقتعالی را ندا کنند که پروردگارا! ما را به سبب گناه آدمیان عذاب مکن!
و از حضرت امام محمدباقر (علیهالسلام) روایت شده: حضرت حق سبحانه و تعالی فرشتهای را در هر شب جمعه فرمان میدهد که از اول شب تا آخر شب از جانب پروردگار جهانیان از بالای عرش ندا کند:
آیا بنده مؤمنی هست که پیش از طلوع صبح برای هر دو جهانش مرا بخواند تا من درخواستش را اجابت کنم؟
آیا بنده مؤمنی هست که پیش از طلوع صبح از گناهش توبه کند تا توبهاش را بپذیرم؟
آیا بنده مؤمنی هست که در روزی او تنگ گرفته باشم و پیش از طلوع صبح از من بخواهد که روزیاش را فزونی بخشم تا به او گشایش در روزی دهم؟
آیا بنده مؤمن بیماری هست که پیش از برآمدن صبح از من بخواهد شفایش دهم تا به او تندرستی ارزانی دارم؟
آیا بنده مؤمن غمگینِ در بندی هست که پیش از طلوع صبح از من بخواهد او را از بند آزاد کنم و اندوهش را برطرف سازم تا دعایش را مستجاب کنم؟
آیا بنده مؤمن ستمدیدهای هست که پیش از طلوع صبح دورشدن ستم ستمکار را از من بخواهد تا انتقام او را از ستمکار بگیرم و حقّش را به وی بازگردانم؟
فرشته حق این ندا را پیوسته تا طلوع صبح ادامه میدهد!
از حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) روایت شده: که حقتعالی جمعه را از میان همه روزها انتخاب کرده و روزش را عید قرار داده و شب آن را در فضیلت همچون روزش گردانیده است و از جمله فضیلتهای روز جمعه آن است که در آن روز هر حاجتی که از خدا درخواست شود برآورده میگردد!
و چنانچه جماعتی در اثر نافرمانی مستحق عذاب حق شوند چون شب و روز جمعه را دریابند و دعا کنند، خداوند عذاب را از ایشان برمیگرداند و نیز امور آینده را خداوند در شب جمعه استوار و نهایی میکند. پس شب جمعه بهترین شبها و روز آن بهترین روزهاست.
و از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: در شب جمعه از گناه دوری کنید که کیفر گناهان در آن شب دوچندان است؛ همانگونه که پاداش کارهای نیک در آن شب دو برابر است؛ و هرکه در شب جمعه نافرمانی خدا را ترک کند خداوند گناهان گذشته او را بیامرزد و هرکه در شب جمعه گناهی را آشکار انجام دهد، خداوند او را به خاطر گناهان همه عمرش عذاب کند و کیفر گناه انجام گرفته در شب جمعه را بر او دوچندان گرداند.
و به سند معتبر از امام رضا (علیهالسلام) روایت شده است: حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) فرمودند: روز جمعه رئیس و بزرگ روزهاست، خدا پاداش نیکیها را در آن روز دو برابر عطا میکند و گناهان را محو کرده و درجات اهل ایمان را بالا میبرد و دعاها را به اجابت میرساند و سختیها را آسان و اندوه و دلتنگی را از دلها میزداید و حاجتهای بزرگ را روا میکند.
و روز جمعه روزافزونی است چراکه خداوند لطف و مهر خویش را بر بندگان فزونی میبخشد و گروههای بسیاری را از آتش دوزخ نجات میدهد؛ پس هرکه خدا را در آن روز بخواند و حق و حرمت آن روز را آنچنانکه شایسته است رعایت کند، بهیقین خداوند او را از آتش دوزخ رهایی دهد.
پس چنانچه در روز جمعه یا شب آن از دنیا برود، پاداش شهیدان را دارد و در قیامت ایمن از عذاب الهی برانگیخته میشود؛ و هرکه حرمت جمعه را آنچنانکه باید نگاه ندارد و حقش را تباه کند، یا اینکه نماز جمعه بهجا نیاورد، یا در آن مرتکب محرمات الهی شود، بهیقین خداوند او را در آتش دوزخ بسوزاند، مگر آنکه توبه کند.
و به سندهای معتبر از حضرت امام محمدباقر (علیهالسلام) روایت شده: آفتاب در روزی بهتر از جمعه طلوع نکرده و هنگامیکه پرندگان در روز جمعه به یکدیگر میرسند به هم سلام میکنند و میگویند: امروز روز باارزشی است.
و به سند معتبر از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: هرکه روز جمعه را دریابد، باید به کاری جز عبادت نپردازد، چه در این روز خداوند گناه بندگان را میآمرزد و رحمت خویش را بر آنان نازل میکند.
البته فضایل شب و روز جمعه بیشتر از آن است که در این سطور کوتاه بگنجد.
اعمال و دعاهای شب جمعه
برای شب جمعه اعمال بسیاری است که ما در اینجا تنها به ذکر چند عمل بسنده میکنیم.
اوّل:
بسیار گفتن «سُبْحَانَ اللّٰهِ، وَاللّٰهُ أَکْبَرُ، وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ» و زیاد صلوات فرستادن.
روایت شده است: که جمعه، شبش تابناک و روزش بس روشن است، پس ذکر «سُبْحانَ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ أَکْبَرُ وَ لاٰ إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ» گفته و بر محمّد و آل محمّد بسیار صلوات فرستید.
و در روایت دیگر آمده: که کمترین صلوات در این شب، «صد مرتبه» است و هرچه بیشتر باشد بهتر است.
و از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده است: که صلوات بر محمّد و آل محمّد در شب جمعه با هزار کار نیک برابر است و هزار گناه را پاک میکند و مقام انسان را هزار درجه بالا میبرد و مستحب است که پس از نماز عصر پنجشنبه تا آخر روز جمعه بر محمّد و آل محمّد (صلوات الله علیهم اجمعین) بسیار صلوات فرستند.
و با سند صحیح از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده است: که به هنگام عصر روز پنجشنبه فرشتگان از آسمان با قلمهای طلا و صحیفههای نقره فرود میآیند و در عصر پنجشنبه و شب و روز جمعه تا هنگام غروب خورشید جز صلوات بر محمّد و خاندان آن حضرت چیزی ننویسند.
و شیخ طوسی فرموده است: در روز پنجشنبه فرستادن هزار صلوات بر محمّد و آل محمّد مستحب است؛ و در آن بگوید:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَأَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ مِنَ الأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ.
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کار ایشان شتاب کن و دشمنانشان را از جن و انس از اولین و آخرین به هلاکت انداز؛ و گفتن این صلوات «صد مرتبه» از بعد از عصر پنجشنبه تا آخر روز جمعه فضیلت بسیار دارد.
و نیز شیخ فرموده: مستحب است در آخر روز پنجشنبه به این صورت استغفار کنند:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِی لا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، تَوْبَةَ عَبْدٍ خاضِعٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ، لَایَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَلَا عَدْلاً وَلَا نَفْعاً وَلَا ضَرّاً وَلَا حَیَاةً وَلَا مَوْتاً وَلَا نُشُوراً، وَصَلَّی اللّٰهُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَعِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیارِ الأَبْرارِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.
درخواست آمرزش میکنم از خدایی که نیست معبودی جز او، زنده و پایدار است و بهسوی او توبه میکنم، توبهٔ بندهٔ فروتن بیچیز که تهدیدست و عاجز و ناتوان است برای خود قدرت انجام کاری را ندارد، نه بازگرداندن شری و نه رفتار منصفانهای و نه سودی و نه زیانی و نه زندگی و نه مرگی و نه رستاخیزی و درود خدا بر محمّد و خاندان او، پاک و پاکیزگان، برگزیدگان و نیکوکارن و درود فراوان فرست.
دوّم:
آنکه در شبهای جمعه این سورهها را بخواند که برای هریک فایدهها و ثوابهای بسیار روایت شده:
«بنیاسرائیل [اسراء]، کهف، سه طس [ شعراء و نمل و قصص]، سجده، یس، ص، احقاف، واقعه، حم سجده، حم دخان، طور، اقتربت، جمعه» و اگر فرصت نشد همه را تلاوت کند، «واقعه» و سورههای پیش از آن را انتخاب کند، زیرا از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده:
هرکه در هر شب جمعه سوره «اسراء» را بخواند، نمیمیرد تا خدمت حضرت قائم (عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف) رسد و از اصحاب آن حضرت گردد و هرکه در هر شب جمعه سوره «کهف» را بخواند، نمیمیرد مگر شهید و خداوند او را در قیامت با شهیدان محشور میکند و در قیامت همراه ایشان نگاهش میدارد.
و هرکه در شب جمعه سورههای «شعراء» و «نمل» و «قصص» را تلاوت کند، از دوستان خدا شده و در امان و حمایت حقتعالی قرار میگیرد و نیز در دنیا دچار تهیدستی و تنگدستی نمیشود و خدا در آن جهان چندان از بهشت به او عطا کند که خشنود شود و بلکه افزون بر خشنودیاش بر او جود و بخشش نماید و صد زن زیبا چشم از زنان دلربای بهشت را به همسری او درآورد.
و هرکه در شب جمعه سوره «سجده» را بخواند خدا در قیامت نامه اعمالش را به دست راست او دهد و در حسابرسی اعمال بر او آسان گیرد و از دوستان محمّد و خاندان او باشد.
و به سند معتبر از امام باقر (علیهالسلام) روایت شده: هرکس هر شب جمعه سوره «ص» را قرائت کند، از خیر این جهان و جهان دیگر آن اندازه به او ببخشند که جز به پیامبری مرسل یا فرشتهای مقرّب نبخشیدهاند و او را با هرکس از اهل خانهاش که بخواهد وارد بهشت کنند، حتی خدمتکاری که به او خدمت کرده باشد، هرچند از خانواده او بهحساب نیاید و در حدّ شفاعت او نباشد.
و از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: هرکه در شب جمعه یا روز جمعه سوره «اَحقاف» را بخواند، در دنیا دچار بیم و هراس نشود و در روز قیامت از وحشت و ترس در امان باشد و هرکه در شب جمعه سوره «واقِعَه» را بخواند، خدا او را دوست بدارد و او را محبوب تمام مردم کند و در دنیا دچار بدحالی و تنگدستی نشود و آفتی از آفات دنیا به او نرسد و از دوستان حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) باشد و این سوره ویژه امیرالمؤمنین (علیهالسلام) است.
و روایت شده: هرکه سوره «جُمعه» را در هر شب جمعه تلاوت کند کفّاره اعمال او از این جمعه تا جمعه دیگر خواهد بود؛ و نیز همین فضیلت برای کسی که در هر شب جمعه و بعدازظهر و عصر جمعه سوره «کهف» را بخواند وارد شده است.
سوّم:
و بدان که برای شب جمعه نمازهای بسیاری وارد شده است.
اوّل: نماز «حضرت امیرالمؤمنین»(علیهالسلام).
دوّم: دو رکعت نماز که در هر رکعت «حَمد» و «پانزده مرتبه» سوره «زلزال».
در روایت است: هرکه این نماز را بجا آورد، خداوند او را از عذاب قبر و هولوهراس قیامت ایمنی دهد.
سوّم: آنکه در شب جمعه در رکعت اوّل نماز مغرب و رکعت اوّل نماز عشاء سوره «جُمعه» و در رکعت دوّم نماز مغرب سوره «توحید» و در رکعت دوم عشا، سوره «اعلی» را بخواند.
چهارم:
خواندن شعر را در شب جمعه ترک کند، زیرا در حدیث صحیح از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: برای شخص روزهدار و شخص مُحرِم و نیز در حرم خدا و در روز جمعه و در شب آن خواندن شعر مکروه است؛ راوی به حضرت عرض کرد: هرچند معنای آن شعر مطلب حقی باشد؟ فرمود: هرچند شعر بهحق باشد.
و در حدیث معتبر از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: رسول خدا فرمود: هرکه در شب یا روز جمعه یک شعر بخواند، در آن شب و روز بهرهای از ثواب به غیر آن نداشته باشد؛ و بر اساس روایت معتبر دیگر، در آن شب و روز نمازش مورد قبول واقع نشود.
[از آنجاکه شعر و خواندن آن مورد علاقه مرد و زن، پیر و جوان، عالم و عامی و خلاصه تمام مردم است، شاید اصرار روایات بر ترک خواندن شعر در شب و روز جمعه به خاطر این باشد که اهل ایمان از قرائت قرآن و دعا و مستحبات شب و روز جمعه باز نمانند و ثوابهای عظیم و بهرههای فراوان الهی را از دست ندهند. مترجم].
پنجم:
در حق مؤمنین بسیار دعا کند، چنانکه حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) بسیار دعا میکرد؛ و روایت شده اگر برای ده نفر از برادران مؤمن که از دنیا رفته باشند درخواست آمرزش کند، بهشت بر او واجب میشود.
ششم:
دعاهای مخصوص شب جمعه را بخواند که آن دعاها بسیار است و ما به ذکر برخی از آنها بسنده میکنیم.
به سند صحیح از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: هرکس در شب جمعه در سجدهٔ آخر نافله شب این دعا را «هفت بار» بخواند، هنگامیکه از آن فارغ شود آمرزیده شده باشد و اگر در هر شب این دعا را در سجده آخر نافله شب بخواند، بهتر است؛ و آن دعا این است:
اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَاسْمِکَ الْعَظِیمِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَغْفِرَ لِی ذَنْبِیَ الْعَظِیمَ.
خدایا! از تو میخواهم به حق ذات بزرگمنش مهمانتوازت و نام بزرگت که درود فرستی بر محمّد و خاندان محمّد و از گناهان بزرگم درگذری.
از حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) روایت شده: هرکس در شب یا روز جمعه این دعا را «هفت بار» بخواند، اگر در آن شب یا در آن روز از دنیا برود وارد بهشت میشود و آن دعا این است:
اللّٰهُمَّ أَنْتَ رَبِّی لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِی وَأَنَا عَبْدُکَ وَابْنُ أَمَتِکَ، وَفِی قَبْضَتِکَ وَناصِیَتِی بِیَدِکَ، أَمْسَیْتُ عَلَیٰ عَهْدِکَ وَ وَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ بِنِعْمَتِکَ [بِعَمَلِی]، وَأَبُوءُ بِذَنْبِی [بِذُنوُبِی]، فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لَایَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ.
خدایا! تویی پروردگار من، شایستهٔ پرستشی جز تو نیست، تو مرا آفریدی و من بندهٔ تو و فرزند کنیز تو و در دست قدرت توأم و زمام زندگیام به دست توست، تا توانستم بر عهد و پیمان و وعده تو روز را به شب آوردم؛ از شرّ آنچه انجام دادم به خوشبینی و خشنودی تو پناه میآورم، به نعمتت اعتراف و به گناهم اقرار کنم پس گناهانم را بیامرز، زیرا گناهان را جز تو نمیآمرزد.
شیخ طوسی و سیّد کفعمی و سیّد ابن باقی (رحمهم اللّه) فرمودهاند: در شب و روز جمعه و شب و روز عرفه مستحب است دعای «اَللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأَ...» خوانده شود؛ ما آن را از کتاب «مصباح شیخ» نقل میکنیم و آن دعا این است:
اللّٰهُمَّ مَنْ تَعَبَّأَ وَ تَهَیَّأَ وَأَعَدَّ وَاسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ إِلَیٰ مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ طَلَبَ نائِلِهِ وَجائِزَتِهِ، فَإِلَیْکَ یَا رَبِّ تَعْبِیَتِی وَاسْتِعْدادِی رَجَاءَ عَفْوِکَ وَطَلَبَ نائِلِکَ وَجَائِزَتِکَ، فَلَا تُخَیِّبْ دُعَائِی یَا مَنْ لَایَخِیبُ عَلَیْهِ سائِلٌ وَلَا یَنْقُصُهُ نائِلٌ، فَإِنِّی لَمْ آتِکَ ثِقَةً بِعَمَلٍ صَالِحٍ عَمِلْتُهُ، وَلَا لِوَفادَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ، أَتَیْتُکَ مُقِرّاً عَلَیٰ نَفْسِی بِالْإِساءَةِ وَالظُّلْمِ، مُعْتَرِفاً بِأَنْ لَاحُجَّةَ لِی وَلَا عُذْرَ؛
خدایا! هرکس به امید کمک و درخواست عطا و جود و جایزه مخلوقی، مجهّز و مهیا و آماده دیدار او شود، فقط بهسوی توست ای پروردگار من استعداد و آمادگی من، به امید گذشت و به دست آوردن نصیب و جایزهات، پس مرا از خواستهام ناامید مکن، ای آنکه درخواست کنندهای از او محروم نگردد و به دست آوردهای از او نکاهد، من به پشتوانه عمل شایستهای که انجام داده باشم و یا به امید آفریدهای که به او دلبسته باشم به پیشگاهت نیامدهام، به درگاهت آمدهام با اقرار بر ضد خویش به بدکاری و ستم و با اعتراف به اینکه هیچ دلیل و نه عذری بر بدکاریام نیست؛
أَتَیْتُکَ أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِکَ الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخاطِئِینَ، فَلَمْ یَمْنَعْکَ طُولُ عُکُوفِهِمْ عَلیٰ عَظِیمِ الْجُرْمِ أَنْ عُدْتَ عَلَیْهِمْ بِالرَّحْمَةِ، فَیَا مَنْ رَحْمَتُهُ واسِعَةٌ، وَ عَفْوُهُ عَظِیمٌ، یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ، لَایَرُدُّ غَضَبَکَ إِلّا حِلْمُکَ، وَلَا یُنْجِی مِنْ سَخَطِکَ إِلّا التَّضَرُّعُ إِلَیْکَ، فَهَبْ لِی یَا إِلٰهِی فَرَجاً بِالْقُدْرَةِ الَّتِی تُحْیِی بِهَا مَیْتَ الْبِلَادِ؛
گذشت فراگیرت را که به آن از خطاکاران درمیگذری امیدوارم، پس پافشاری بر جرم بزرگشان از اینکه بر آنان دوباره مهرورزی تو را بازنداشت، ای آنکه رحمتش فراگیر و گذشتش بس بزرگ است ای بزرگ، ای بزرگ، ای بزرگ، جز بردباریات خشم تو را برنگرداند و جز زاری به پیشگاهت از ناخشنودیات رهایی نخواهد بود، پس خدایا! با نیرویی که با آن سرزمینهای مرده را زنده میکنی به من گشایشی بخش؛
وَلَا تُهْلِکْنِی غَمّاً حَتَّیٰ تَستَجِیبَ لِی، وَتُعَرِّفَنِی الْإِجابَةَ فِی دُعَائِی، وَأَذِقْنِی طَعْمَ الْعَافِیَةِ إِلَیٰ مُنْتَهیٰ أَجَلِی، وَلَا تُشْمِتْ بِی عَدُوِّی، وَلَا تُسَلِّطْهُ عَلَیَّ، وَلَا تُمَکِّنْهُ مِنْ عُنُقِی، اللّٰهُمَّ إِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْفَعُنِی وَ إِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَضَعُنِی وَ إِنْ أَهْلَکْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَعْرِضُ لَکَ فِی عَبْدِکَ أَوْ یَسْأَلُکَ عَنْ أَمْرِهِ؛
و از اندوه هلاکم مکن تا آنکه دعایم را مستجاب کنی و مرا به اجابت دعایم آگاهسازی و شیرینی سلامت و تندرستی را تا پایان عمر به من بچشان و مرا در معرض سرزنش دشمنم قرار مده و او را بر من چیره مساز و بر وجودم مسلّط مکن؛ خدایا! اگر تو مرا حقیر و پست بداری، پس چه کسی بلندم گرداند و اگر تو مرا بلند گردانی، پس کیست آنکه مرا خوار کند و اگر هلاکم کنی، پس کیست آنکه دربارهٔ بندهات در برابر تو خود نمایی نشان دهد یا از کار او از تو پرسوجو کند؟
وَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی حُکْمِکَ ظُلْمٌ، وَلَا فِی نَقِمَتِکَ عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا یَحْتاجُ إِلَی الظُّلْمِ الضَّعِیفُ، وَقَدْ تَعالَیْتَ یَا إِلٰهِی عَنْ ذٰلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً.
با آنکه بهیقین میدانم که نه در حکم تو ستمی است و نه در انتقامت شتابی، چه تنها کسی در انتقام شتاب میکند که از دست دادن فرصت را میهراسد و فقط کسی نیازمند ستمگری است که ناتوان است و حال آنکه توای خدای من! از این امور بسیار برتری.
اللّٰهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ فَأَعِذْنِی، وَأَسْتَجِیرُ بِکَ فَأَجِرْنِی، وَأَسْتَرْزِقُکَ فَارْزُقْنِی، وَأَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ فَاکْفِنِی، وَأَسْتَنْصِرُکَ عَلیٰ عَدُوِّی فَانْصُرْنِی، وَأَسْتَعِینُ بِکَ فَأَعِنِّی، وَأَسْتَغْفِرُکَ یَا إِلٰهِی فَاغْفِرْ لِی، آمِینَ آمِینَ آمِینَ.
خدایا به تو پناه میآورم، پس پناهم ده و از تو امان میجویم پس امانم ده و از تو روزی میخواهم پس روزیام ده و اعتماد میکنم بر تو، پس تو خود مرا کافی باش و برای پیروزی بر دشمنم از تو یاری میخواهم پس یاریام ده و از تو مدد میجویم پس مرا مدد کن، ای خدای من! دعایم را بپذیر، بپذیر، بپذیر.
هفتم:
دعای «کمیل» را بخواند که در فصل بعد خواهد آمد انشاءالله. [کمیل بن زیاد نخعی، از اصحاب امیرالمؤمنین(علیهالسلام) است که حضرت با پافشاری او دعای کمیل را انشاء و به او تعلیم فرمود.]
هشتم:
دعای «اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوی» را که در شب عرفه هم خوانده میشود بخواند، این دعا نیز انشاءالله تعالی خواهد آمد.
نهم:
«ده مرتبه» بگوید:
یَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیَّةِ، یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّةِ، یَا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیَّةِ، صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ خَیْرِ الْوَرَیٰ سَجِیَّةً، وَاغْفِرْ لَنا یَا ذَا الْعُلیٰ فِی هَذِهِ الْعَشِیَّةِ.
ای کسی که جود و بخشش تو به آفریدگان همیشگی است! ای آنکه دو دست سخاوت خود را برای عطا گشودهای! ای صاحب عطاهای گرانبها! بر محمّد و خاندان او، نیکو خوترین مردمان درود فرست و ما را ای خدای بلندمرتبه در چنین شبی بیامرز.
این ذکر شریف در «شب عید فطر» نیز خوانده میشود.
دهم:
آنکه انار بخورد، چنانکه امام صادق (علیهالسلام) در هر شب جمعه میل میفرمود و اگر هنگام خوابیدن بخورد، شاید بهتر باشد، چه آنکه روایت شده: هرکه وقت خوابیدن انار بخورد تا صبح در جان خود ایمن خواهد بود.
و سزاوار است هرگاه انار بخورد، در زیر آن دستمالی بگستراند که هر دانهای از آن بیفتد جمع کرده و پسازآن بخورد و بهتر است دیگری را در آن انار شریک نسازد.
شیخ جعفر بن احمد قمی در کتاب «عروس» از امام صادق (علیهالسلام) روایت کرده است: هرکه مابین دو رکعت نافله و فریضه صبح «صد مرتبه» بگوید:
سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیْهِ.
منزه است پروردگار بزرگ من و به ستایش شایسته است، از خدا، پروردگار خود، آمرزش میخواهم و بهسوی او باز میگردم.
خدا در بهشت خانهای برای او بنا کند؛ و شیخ طوسی و سید ابن طاووس و دیگران این دعا را ذکر کرده و گفتهاند: مستحب است در سحر شب جمعه این دعا خوانده شود:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَهَبْ لِیَ الْغَداةَ رِضَاکَ، وَأَسْکِنْ قَلْبِی خَوْفَکَ، وَاقْطَعْهُ عَمَّنْ سِواکَ، حَتَّیٰ لَاأَرْجُوَ وَلَا أَخافَ إِلّا إِیَّاکَ، اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَهَبْ لِی ثَباتَ الْیَقِینِ، وَمَحْضَ الْإِخْلاصِ، وَشَرَفَ التَّوْحِیدِ، وَدَوَامَ الاسْتِقامَةِ، وَمَعْدِنَ الصَّبْرِ وَالرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَالْقَدَرِ، یَا قَاضِیَ حَوَائِجِ السَّائِلِینَ، یَا مَنْ یَعْلَمُ مَا فِی ضَمِیرِ الصَّامِتِینَ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ؛ وَاسْتَجِبْ دُعَائِی، وَاغْفِرْ ذَنْبِی، وَأَوْسِعْ رِزْقِی، وَ اقْضِ حَوَائِجِی فِی نَفْسِی وَ إِخْوانِی فِی دِینِی وَأَهْلِی،
خدایا! بر محمّد و خاندان او درود فرست و در این بامداد خشنودی خود را بر من ارزانی بدار و ترس از خویش را در دلم جای ده و دلم را از غیر خود بازدار تا به غیر تو امید نبندم و جز از تو نترسم، خدایا! بر محمّد و خاندان او درود فرست و این حقایق را به من ببخش: یقین استوار و اخلاص بیشائبه و شایستگی یکتاپرستی و دوام پایداری و معدن شکیبایی و رضا به قضا و قدر خود، ای برآورندهٔ نیازهای خواهندگان! ای آنکه هرچه در نهاد خاموشان میگذرد میداند! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ و خواستهام را برآور و گناهم را بیامرز و روزیام را وسعت بخش و نیازهای درونیام و حوائج برادران دینیام و خانوادهام را برآور،
إِلٰهِی طُمُوحُ الْآمالِ قَدْ خابَتْ إِلّا لَدَیْکَ، وَمَعَاکِفُ الْهِمَمِ قَدْ تَعَطَّلَتْ إِلّا عَلَیْکَ، وَمَذَاهِبُ الْعُقُولِ قَدْ سَمَتْ إِلّا إِلَیْکَ، فَأَنْتَ الرَّجَاءُ وَ إِلَیْکَ الْمُلْتَجَأُ، یَا أَکْرَمَ مَقْصُودٍ، وَأَجْوَدَ مَسْؤُولٍ، هَرَبْتُ إِلَیْکَ بِنَفْسِی یَا مَلْجَأَ الْهَارِبِینَ، بِأَثْقالِ الذُّنُوبِ أَحْمِلُهَا عَلَیٰ ظَهْرِی؛ لَاأَجِدُ لِی إِلَیْکَ شَافِعاً سِویٰ مَعْرِفَتِی بِأَنَّکَ أَقْرَبُ مَنْ رَجَاهُ الطَّالِبُونَ، وَأَمَّلَ مَا لَدَیْهِ الرَّاغِبُونَ،
خدای من آرزوهای دور و سرکش جز نزد تو ناکام است، همتهای بلند جز آنکه بر گرد کوی تو گردد بیهوده باشد و راههای خرد بسته است جز بهسوی تو، پس تویی امید دلها و بهسوی توست پناهگاه، ای گرامیترین مراد و بخشندهترین درخواست شده! با همه وجودم بهسوی تو گریختهام، ای پناهگاه گریختگان، با بارهای گناه که بر دوش میکشم؛ درحالیکه برای رسیدن به تو یاوری نمییابم جز آگاهی از اینکه تو نزدیکترین کسی هستی که امید جویندگان به اوست و آنچه را که نزد اوست مشتاقان آرزومندند،
یَا مَنْ فَتَقَ الْعُقُولَ بِمَعْرِفَتِهِ، وَأَطْلَقَ الْأَلْسُنَ بِحَمْدِهِ، وَجَعَلَ مَا امْتَنَّ بِهِ عَلَیٰ عِبَادِهِ فِی کِفَاءٍ لِتَأْدِیَةِ حَقِّهِ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَلَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ عَلَیٰ عَقْلِی سَبِیلاً، وَلَا لِلْباطِلِ عَلَیٰ عَمَلِی دَلِیلاً.
ای آنکه خردها را به معرفت خویش شکوفا ساخت و زبانها را به ستایش خود گشود و آنچه را بر بندگانش منّت گذارد، برای ادای حق خود بسنده ساخت، بر محمّد و خاندان او درود فرست و برای شیطان بر خردم راهی و بهسوی باطل بر عملم راهنما و دلیلی قرار مده.
و به هنگام طلوع صبح روز جمعه این دعا را بخواند:
أَصْبَحْتُ فِی ذِمَّةِ اللّٰهِ، وَذِمَّةِ مَلائِکَتِهِ، وَذِمَمِ أَنْبِیائِهِ وَرُسُلِهِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، وَذِمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَذِمَمِ الْأَوْصِیاءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ. آمَنْتُ بِسِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَعَلَانِیَتِهِمْ وَظَاهِرِهِمْ وَبَاطِنِهِمْ، وَأَشْهَدُ أَنَّهُمْ فِی عِلْمِ اللّٰهِ وَطَاعَتِهِ کَمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ.
شب را صبح کردم در امان خدا و امان فرشتگان و امان پیامبران و فرستادگان او (درود بر آنان باد) و امان محمّد (درود خدا بر او و خاندان او باد) و امانهای جانشینان از خاندان محمّد (درود بر آنان باد)، ایمان آوردم به نهان خاندان محمّد (بر ایشان درود باد) و ظاهر و باطن ایشان و گواهی میدهم که همانا ایشان در معرفت به خدا و طاعت او همچون محمّد (درود خدا بر او و خاندان او) هستند.
روایت شده: هرکس پیش از نماز صبح روز جمعه «سه مرتبه» بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِی لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ.
آمرزش میجویم از خدایی که شایسته پرستشی جز او، آن زندهٔ پاینده نیست و بهسوی او باز میگردم.
گناهانش آمرزیده شود، هرچند از حباب نشسته بر دریا بیشتر باشد.
اعمال و دعاهای روز جمعه
برای روز جمعه اعمال بسیاری است که در اینجا تنها به بیان چند مورد اکتفا میکنیم:
اول:
در رکعت اوّل نماز صبح سوره «جُمعه» و در رکعت دوّم، «توحید» خوانده شود.
دوم:
پس از نماز صبح، پیش از آنکه سخن بگوید این دعا را بخواند تا کفّاره گناهان او از این جمعه تا جمعهٔ دیگر باشد:
اللّٰهُمَّ مَا قُلْتُ فِی جُمُعَتِی هَذِهِ مِنْ قَوْلٍ، أَوْ حَلَفْتُ فِیها مِنْ حَلْفٍ، أَوْ نَذَرْتُ فِیها مِنْ نَذْرٍ، فَمَشِیْیّتُکَ بَیْنَ یَدَیْ ذٰلِکَ کُلِّهِ، فَمَا شِئْتَ مِنْهُ أَنْ یَکُونَ کَانَ، وَمَا لَمْ تَشَأْ مِنْهُ لَمْ یَکُنْ، اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِی وَتَجاوَزْ عَنِّی، اللّٰهُمَّ مَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ فَصَلاَتِی عَلَیْهِ، وَمَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتی عَلَیْهِ.
خدایا! هر سخنی که در این جمعهام بر زبان آورم و یا هر سوگندی که در آن به زبان آورم و یا هر نذری که در آن نذر کنم، خواست و اراده تو پیشاپیش همهٔ اینهاست، پس در این میان هرچه را تو بخواهی بشود میشود و هرچه را که نخواهی نشود، خدایا! مرا بیامرز و از من درگذر. خدایا! هرکه را تو بر او درود فرستی پس درودم بر او باد و هرکه را تو لعنت کنی، پس لعنتم بر او باد؛ و دستکم در هر ماه یکبار این عمل را انجام دهد.
و نیز روایت شده: هرکس در روز جمعه پس از نماز صبح بنشیند و به تعقیب بپردازد تا آفتاب برآید، هفتاد درجه در بهشت برین برای او بالا رود.
و شیخ طوسی روایت کرده: که سنّت است این دعا را در تعقیب نماز صبح روز جمعه بخواند:
اللّٰهُمَّ إِنِّی تَعَمَّدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی، وَأَنْزَلْتُ إِلَیْکَ الْیَوْمَ فَقْرِی وَفَاقَتِی وَمَسْکَنَتِی، فَأَنَا لِمَغْفِرَتِکَ أَرْجَیٰ مِنِّی لِعَمَلِی، وَلَمَغْفِرَتُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی، فَتَوَلَّ قَضاءَ کُلِّ حَاجَةٍ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهَا وَتَیْسِیْرِ ذٰلِکَ عَلَیْکَ، وَ لِفَقْرِی إِلَیْکَ فَإنِّی لَمْ أُصِبْ خَیْراً قَطُّ إِلّا مِنْکَ، وَلَمْ یَصْرِفْ عَنِّی سُوءً قَطُّ أَحَدٌ سِوَاکَ، وَلَسْتُ أَرْجُو لآخِرَتِی وَدُنْیایَ و لا لِیَوْمِ فَقْرِی یَوْمَ یُفْرِدُنِی النَّاسُ فِی حُفْرَتِی وَأُفْضِی إِلَیْکَ بِذَنْبِی سِوَاکَ.
خدایا! با حاجت خویش آهنگ تو کردهام و امروز بر تو فرود آوردهام تهیدستی و تنگدستی و درماندگیام را و به آمرزش تو امیدوارتر از کردار خویشم و بخشایش و رحمت تو گستردهتر از گناهان من است، پس برآور نیاز مرا با قدرتی که بر آن داری و با سهولتی که نزد تو دارد و نیازی که من به تو دارم؛ چه من به خیری دست نیافتهام جز از سوی تو، جز تو هرگز کسی گزندی را از من نرانده است و برای آن جهان و این جهانم و نه برای گاه تهیدستیام، آنگاه که مردم در قبرم تنها گذارند و گناهم را به نزد تو آورم، جز به مهر تو امید ندارم.
سوم:
روایت شده: هرکس در روز جمعه و دیگر روزها پس از نماز ظهر و نماز صبح بگوید:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
نمیرد تا حضرت قائم (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) را دریابد؛ و اگر «صد مرتبه» این صلوات را بخواند، خدا شصت حاجت، سی حاجت از حاجات دنیا و سی حاجت از حاجات آخرتش را برآورده کند.
چهارم:
پس از نماز صبح سوره «الرَّحْمن» را بخواند و بعد از آیه:
﴿فَبِأَیِّ آلاٰءِ رَبِّکُمٰا تُکَذِّبٰانِ﴾.
کدامین نعمتهای پروردگارتان را تکذیب میکنید.
بگوید:
لَابِشَیْءٍ مِنْ آلآئِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ.
هیچیک از نعمتهای تو را ای پروردگارم، تکذیب نمیکنم.
پنجم:
شیخ طوسی (رحمهالله) فرموده: مستحب است پس از نماز صبح روز جمعه «صد مرتبه» سوره «توحید» را بخواند و «صد مرتبه» بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد و «صد مرتبه» استغفار کند و سورههای «نساء، هود، کهف، صافات، الرّحمن» را بخواند.
ششم:
سورههای: «احقاف» و «مؤمنون» را بخواند.
از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: هرکه در هر شب جمعه یا در هر روز جمعه سوره «احقاف» را بخواند، در دنیا هراسی به دلش راه نیابد و از وحشت بزرگ روز قیامت ایمن گردد و نیز آن حضرت فرمود: هرکس جمعهها بر خواندن سوره «مؤمنون» پشتکار داشته باشد، خدای تعالی پایان کارش را نیکبختی و سعادت قرار دهد و جایگاهش در بهشت برین با پیامبران الهی باشد.
هفتم:
پیش از طلوع آفتاب «ده مرتبه» سوره «قُلْ یٰا أَیُّهَا الْکٰافِرُونَ» را بخواند و دعا کند تا خواستهاش اجابت شود.
روایت شده: حضرت زینالعابدین (علیهالسلام) چون صبح روز جمعه میشد، تا ظهر «آیتالکرسی» [آیه ۲۵۵ سوره بقره:«اللّهُ لا إلهَ إلّا هُوَ الحَیُّ... و لاَ یؤُودُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»] را میخواند و چون از نمازها فراغت مییافت، به تلاوت سورهٔ «انّا انزلناه» میپرداخت.
و بدان که برای خواندن «آیتالکرسی بر اساس نزولش» در روز جمعه فضیلت بسیار روایت شده است. [علاّمه مجلسی گوید: آیتالکرسی بر اساس نزول، بنا بر روایت علی بن ابراهیم و شیخ کلینی عبارت است از: «اللّهُ لا إلهَ إلّا هُوَ الحَیُّ...» تا «هُمْ فِیها خَالِدُون»]
هشتم:
غسل جمعه کند و آن ازجمله اعمال مستحبی است که بر آن تأکید بسیار شده.
و در روایت آمده: که حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) به حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) فرمود: یا علی! در هر جمعه غسل کن، گرچه به خاطر آن غذای خود را برای به دست آوردن آب جهت غسل کردن بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ عمل مستحبّی برتر از غسل روز جمعه نیست.
و از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: هرکه در روز جمعه غسل کند و این دعا را بخواند:
أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ، وَاجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ.
گواهی میدهم که شایستهٔ پرستشی جز خداوند یکتا نیست، شریک و انبازی ندارد و گواهی میدهم که محمّد بنده و فرستادهٔ اوست، خدایا، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا از آنانکه بسیار توبه میکنند و از آنانکه پاکی همهجانبه دارند قرار ده.
برای او تا جمعه آینده حالت پاکی و طهارت پیدا شود؛ یعنی: از گناهان پاک میگردد یا آنکه اعمال او با طهارت معنوی انجام میگیرد و مورد پذیرش خداوند واقع میشود.
و به احتیاط نزدیکتر آن است که تا جایی که ممکن است، غسل جمعه را ترک نکنند؛ باید دانست وقت غسل جمعه پس از طلوع سپیدهدم تا زمان ظهر است و هرچه نزدیکتر به ظهر انجام شود، بهتر است.
نهم:
آنکه سر را با گل خطمی بشوید؛ زیرا که این کار از بیماری پیسی و دیوانگی ایمنی میبخشد.
دهم:
ناخن و موی پشت لبش را بچیند زیرا ثواب بسیار دارد و روزی را افزون میکند و او را از گناه تا جمعه دیگر دور میسازد و از بیماری دیوانگی و جذام و پیسی ایمنی میدهد و بهتر است در وقت چیدن ناخن و زدودن موی پشت لب بخواند:
بِسْمِ اللّٰهِ وَبِاللّٰهِ وَعَلَیٰ سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.
به نام خدا و به یاد خدا و بر روش محمّد و خاندان محمّد؛ و درگرفتن ناخن، از انگشت کوچک دست چپ شروع و به انگشت کوچک دست راست پایان دهد و این شیوه را در گرفتن ناخنهای پای خود نیز رعایت کند؛ پسازآن ناخنهای چیده را دفن کند.
یازدهم:
بوی خوش استعمال کند و جامههای پاکیزه خود را بپوشد.
دوازدهم:
صدقه دهد چه بر طبق یک روایت: ثواب صدقه دادن در شب و روز جمعه، هزار برابر اوقات دیگر است.
سیزدهم:
برای خانوادهٔ خود خوردنیهای خوب و تازه از قبیل میوه و گوشت تهیه کند تا به آمدن جمعه شاد شوند.
چهاردهم:
پیش از خوردن صبحانه انار و پیش از ظهر هفت برگ کاسنی بخورد.
از امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) روایت شده: هرکه در روز جمعه وقتیکه ناشتاست یک انار بخورد تا چهل روز دل او را نورانی گرداند؛ و اگر دو انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار تا صدوبیست روز، وسوسه شیطان را از او دور کند؛ و هرکس وسوسه شیطان از او دور شود نافرمانی خدا نکند و هرکه نافرمانی خدا نکند وارد بهشت شود.
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: در مورد خوردن انار در روز و شب جمعه فضیلت بسیار روایت شده.
پانزدهم:
خود را از کارهای دنیا آسوده کند و به آموختن مسائل دین بپردازد، نه آنکه روز جمعه را به گشتوگذار و تفریح در باغها و کشتزارهای مردم و همسخنی با اراذل و مردمان بیعار و مسخرگی و عیبگویی از مردم و خندههای قهقهه و خواندن اشعار و غوطهور شدن در کارهای باطل و امثال اینها هزینه کند که مفاسدش بیش از آن است که بیان شود.
از امام صادق (علیهالسلام) نقلشده است: بدا به حال مسلمانی که روز جمعه را در هفته هزینه یادگیری مسائل دینی خود نکند و برای این کار، خود را از کارهای دیگر آسوده نسازد.
از حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) روایت شده: هرگاه در روز جمعه ببینید پیرمردی سرگذشت دوران جاهلیت و کفر را برای مردم بیان میکند، بر سرش سنگریزه بزنید.
شانزدهم:
آنکه «هزار مرتبه» صلوات فرستد،
از امام باقر (علیهالسلام) روایت است: هیچ عبادتی در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمّد و آل مطهّر او (صَلَّی اللهُ عَلَیهِم اَجمَعین) نیست.
نویسنده گوید: اگر برای «هزار مرتبه» صلوات فرصت نکرد، دستکم «صد مرتبه» را ترک نکند تا در روز قیامت چهرهاش نورانی گردد.
و روایت شده: هرکس روز جمعه «صد مرتبه» صلوات فرستد و «صد مرتبه» بگوید:
اَستَغفِرُاللّهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ.
از خدا، پروردگارم آمرزش میجویم و بهسوی او میپویم؛ و «صد مرتبه» سوره «توحید» را بخواند، آمرزیده خواهد شد.
و نیز روایت شده: که ثواب صلوات بر محمّد و آل محمّد، بین نماز ظهر و عصر برابر با ثواب هفتاد حج است.
هفدهم:
حضرت رسول و ائمه طاهرین (علیهمالسلام) را زیارت کند و کیفیت آن در «باب زیارات» خواهد آمد.
هجدهم:
آنکه به زیارت گذشتگان بهویژه پدر و مادر یا یکی از ایشان برود که این عمل ثواب بسیار دارد.
از امام باقر (علیهالسلام) روایت شده: مردگان را در روز جمعه زیارت کنید، زیرا میدانند چه کسی به زیارت ایشان رفته است ازاینرو شاد میشوند.
نوزدهم:
دعای «ندبه» را که از اعمال عیدهای چهارگانه است بخواند؛ این دعا بعدازاین در جای خودش خواهد آمد.
بیستم:
بدان که برای روز جمعه جز نافلهٔ آن که «بیست رکعت» است، نمازهای بسیاری ذکرشده است.
کیفیت نافله مذکور بنا بر مشهور آن است که «شش رکعت» آن زمانی که نور آفتاب افق را فراگیرد بجا آورده شود و «شش رکعت» دیگر وقتیکه خورشید بالا بیاید و «شش رکعت» دیگر نزدیک ظهر و «دو رکعت» پس از ظهر پیش از نماز ظهر و یا آنکه «شش رکعت» اوّل را پس از نماز جمعه یا نماز ظهر بجا آورد، به صورتی که در کتب فقها و «مصابیح» ذکرشده.
البته نمازهای بسیار دیگری نیز روایت شده که ذکر بعضی از آنها در این مقام مناسبت دارد، هرچند بیشتر آنها ارتباطی بهروز جمعه ندارد، ولی بجا آوردن آنها در روز جمعه بیشتر فضیلت دارد.
ازجمله آنها «نماز کامله» است که شیخ طوسی و سید ابن طاووس و شهید و علّامه حلّی و دیگران به سندهای بسیار و معتبر از امام صادق (علیهالسلام) و ایشان از پدران بزرگوارشان (علیهمالسلام) از حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) روایت کردهاند.
نماز دیگر: حارث همدانی از امیرالمؤمنین (علیهالسلام) روایت کرده: اگر بتوانی در روز جمعه «ده رکعت» نماز بخوان و رکوع و سجودش را تمام و کامل بجا آر و پس از هر دو رکعت «صد مرتبه» بگو:
سُبْحانَ اللّٰهِ وَبِحَمْدِهِ.
پاک و منزه است خدایی که ستایش تنها شایسته اوست؛ که فضیلت بسیار دارد.
به سند معتبر از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده است: هرکس سوره «اِبراهیم» و سوره «حجر» را در دو رکعت نماز در روز جمعه بخواند، هرگز دچار پریشانی و دیوانگی و یا بلایی دیگر نشود.
و از جمله آن نمازها؛ «نماز حضرت رسول»(صلیاللهعلیهوآله) است.
سید ابن طاووس به سند معتبر از حضرت رضا (علیهالسلام) روایت کرده: که از آن حضرت دربارهٔ «نماز حضرت جعفر طیار»(رحمةاللهعلیه) پرسیدند؛ حضرت فرمود: چرا به نماز حضرت رسول (صلیاللهعلیهوآله) بیتوجهی؟ شاید رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) نماز جعفر را بجا نیاورده باشد و شاید جعفر نماز رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) را نخوانده باشد.
و نیز از جملهٔ آن نمازها؛ «نماز امیرالمؤمنین» (علیهالسلام) است.
شیخ و سید از امام صادق (علیهالسلام) روایت کردهاند: هرکه از شما نماز امیرالمؤمنین (علیهالسلام) را بخواند، از گناهان پاک شود مانند روزی که از مادر زاده شده و حاجاتش در پیشگاه حق برآورده شود.
[و از جمله آن نمازها]؛ «نماز حضرت فاطمه»(سلاماللهعلیها) [است.]
روایت شده: حضرت فاطمه (سلاماللهعلیها) دو رکعت نماز میخواند که جبرئیل به ایشان آموخته بود.
نویسنده گوید: سید ابن طاووس در کتاب «جمال الاسبوع» [زیبایی ایام هفته] برای هر یک از امامان (علیهمالسلام) نمازی به همراه دعا بیان کرده که شایسته است در اینجا ذکر شود:
«نماز حضرت مجتبی»(علیهالسلام)
«نماز امام حسین» (علیهالسلام)
«نماز امام زین العابدین»(علیهالسلام)
«نماز امام باقر»(علیهالسلام)
«نماز امام صادق»(علیهالسلام)
«نماز امام موسی بن جعفر»(علیهالسلام)
«نماز امام رضا»(علیهالسلام)
«نماز امام جواد»(علیهالسلام)
«نماز امام هادی»(علیهالسلام)
«نماز امام حسن عسگری»(علیهالسلام)
«نماز حضرت صاحب الزّمان»(عَجَّلَ اللّٰه تعالیٰ فَرَجَه)
[و از جمله آن نمازها]؛ «نماز جناب جعفر طیار» (رحمهالله) [است.]
این نماز که اکسیر اعظم و کبریت احمر است و به سندهای بسیار معتبر با فضیلت فراوان-که مهمترین آن آمرزش گناهان بزرگ است ـ روایت شده و بهترین زمان برای بجا آوردن آن، آغاز روز جمعه است.
بیست و یکم:
از اعمال روز جمعه این که چون خورشید به گاه ظهر رسد، دعایی را که محمّد بن مسلم از امام صادق (علیهالسلام) روایت کرده است بخواند و آن دعا آنگونه که در «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی نقلشده، این است:
لا إِلهَ إِلّا اللّهُ، وَ اللّهُ أَکْبَرُ، وَ سُبْحَانَ اللّهِ، وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً.
معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر از آن است که وصف شود و پاک و منزّه است خدا و ستایش تنها او را سزاست، هم او که فرزندی نگرفته و در فرمانرواییاش شریکی نپذیرفته است و برای او نگاهداری از خواری نبوده است، پس او را بسیار بزرگ شمار.
آنگاه بگو:
یَا سَابِغَ النِّعَمِ، یَا دَافِعَ النِّقَمِ، یَا بَارِئَ النَّسَمِ، یَا عَلِیَّ الْهِمَمِ، یَا مُغْشِیَ الظُّلَمِ، یَا ذَا الْجُودِ وَ الْکَرَمِ، یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ، یَا مُونِسَ الْمُسْتَوْحِشِینَ فِی الظُّلَمِ، یَا عَالِماً لا یُعَلَّمُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، یَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ، وَ ذِکْرُهُ شِفَاءٌ، وَ طَاعَتُهُ غَنَاءٌ، إرْحَمْ مَنْ رَأْسُ مَالِهِ الرَّجَاءُ، وَ سِلاحُهُ الْبُکَاءُ، سُبْحَانَکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.
ای فرو ریزندهٔ نعمتها، ای پیشگیرندهٔ بدفرجامیها، ای آفرینندهٔ جانداران، ای بلند همّت، ای روشنی تاریکیها، ای صاحب جود و کرم، ای برطرفکننده زیان و درد، ای همدم ترسیدگان در تاریکیها، ای دانای نیاموخته، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنان کن که شایسته آنی، ای آنکه نامش دوا و یادش درمان و طاعتش توانگری است، مهرورز بر آنکه سرمایهاش امید است و سازوبرگش گریه، پاک و منزهی، معبودی جز تو نیست ای پرمهر، ای بخشایشگر، ای پدیدآورنده آسمانها و زمین، ای دارنده عظمت و رأفت و محبت.
بیست و دوّم:
در رکعت اول نماز ظهر جمعه پس از سوره «حمد» سوره «جمعه» و در رکعت دوم آن بعد از سوره «حمد» سوره «منافقین» بخواند؛ و در رکعت اول نماز عصر پس از سوره «حمد» سوره «جمعه» و در رکعت دوم پس از سوره «حمد» سوره «توحید» را بخواند.
شیخ صدوق از امام صادق (علیهالسلام) روایت کرده: از چیزهایی که بر هر مؤمن شیعهای واجب و لازم است این که در شب جمعه نماز را با سوره «جُمُعَه» و سوره «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی» و در روز جمعه نماز را با سوره «جُمُعَه» و «مُنافِقین» بخواند؛ هرگاه این شیوه را رعایت کند، گویا به عمل رسول الله (صلیاللّهعلیهوآله) رفتار کرد و ثواب و پاداشش از سوی خداوند بهشت خواهد بود.
شیخ کلینی به سند حَسَن، سندی که همچون سند صحیح است از حلبی روایت کرده:
از حضرت صادق (علیهالسلام) پرسیدم: هرگاه در روز جمعه به تنهایی نماز بخوانم، یعنی به نماز جمعه موفّق نشوم، آیا چهار رکعت نماز ظهر را با صدای بلند بخوانم؟ فرمود: آری، ولی در روز جمعه در نماز ظهر پس از «حَمد» سورههای «جُمُعَه» و «مُنافِقین» بخوان.
بیست و سوم:
شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» از امام صادق (علیهالسلام) روایت کرده است:
هرکه پس از سلام نماز ظهر روز جمعه سورههای «حَمد، ناس، فَلَق، تَوحید» و «کافِرون» را هر کدام «هفت بار» بخواند؛ و نیز آیه «لَقَدْ جٰاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ» را که در آخر سوره «برائت» [نهمین سوره قرآن] است و آیه «لَوْ أَنْزَلْنٰا هٰذَا الْقُرْآنَ» را که در آخر سوره «حشر» قرار دارد تا پایان سوره و «پنج آیه آلعمران» را از «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ» تا «إِنَّکَ لاٰ تُخْلِفُ الْمِیعٰادَ» [۱۹۰ ـ ۱۹۴] بخواند، از این جمعه تا جمعه دیگر، از گزند دشمنان و نیز آسیب بلاها در امان باشد.
بیست و چهارم:
شیخ طوسی از امام صادق (علیهالسلام) روایت نموده است: هر که پس از نماز صبح یا پس از نماز ظهر بگوید:
اَللّهُمَّ اجْعَلْ صَلاتَکَ، وَ صَلاةَ مَلائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ، عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.
خدایا! رحمت بیکرانت و درود فرشتگان و فرستادگانت را بر محمّد و خاندان محمّد قرار ده.
تا یک سال بر او گناهی نوشته نشود.
و نیز فرموده: هر که بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدای بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
نمیرد تا حضرت قائم (عج) را درک کند.
نویسنده گوید: اگر دعای پیشین را پس از فریضه ظهر جمعه بخواند تا جمعه دیگر از بلاها در امان باشد؛
و نیز روایت شده است: هر که بین دو نماز روز جمعه، بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد، پاداش آن برابر پاداش هفتاد رکعت نماز خواهد بود.
بیست و پنجم:
دعای «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا تَرْحَمُهُ الْعِبادُ» و دعای «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» را که هر دو از دعاهای «صحیفه کامله» [صحیفه کامله سجّادیه] است بخواند.
بیست و ششم:
شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجد» فرموده است: از امامان (علیهمالسلام) روایت شده: هر که در روز جمعه پس از نماز ظهر دو رکعت نماز بهجای آورد و در هر رکعت بعد از سوره «حمد» «هفت بار» «قل هو اللّه احد» بخواند و پس از نماز بگوید:
اَللّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، الَّتِی حَشْوُهَا الْبَرَکَةُ، وَ عُمَّارُهَا الْمَلائِکَةُ، مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلامُ.
خدایا! مرا از اهل بهشت قرار ده، آن بهشتی که انباشته از برکت و نعمت است و آباد کنندگانش فرشتگان هستند، در کنار پیامبر ما، محمّد (درود خدا بر او و خاندانش باد) و پدرمان ابراهیم (بر او درود و سلام باد).
تا جمعه دیگر دچار فتنهای نشود و حقتعالی او را در کنار و به همراه محمّد (صلیاللهعلیهوآله) و اهلبیتش و ابراهیم (علیهالسلام) بگذارد.
علامه مجلسی (رحمهاللّه) فرموده: اگر این دعا را فردی که سیّد نیست بخواند بهجای «وَ أَبِینا» بگوید «وَ أَبِیهِ».
بیست و هفتم:
روایت شده است: که بهترین زمان برای فرستادن صلوات در روز جمعه، پس از عصر است؛ بنابراین در آن وقت «صد مرتبه» بگو:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدایا! بر محمّد و خاندانش رحمت فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
شیخ طوسی فرموده است: روایت شده: مستحب است «صد مرتبه» بگویی:
صَلَوَاتُ اللّهِ وَ مَلائِکَتِهِ، وَ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ، وَ جَمِیعِ خَلْقِهِ، عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ، وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.
درود خدا و فرشتگان و پیامبران و همهٔ آفریدههایش بر محمّد و خاندان محمّد و سلام بر او و بر ایشان و بر روانها و تنهایشان و رحمت خدا و برکاتش بر آنان باد.
شیخ بزرگوار، ابن ادریس در کتاب «سرائر» از جامع «بزنطی» نقل کرده است: که ابو بصیر گفت: از امام صادق (علیهالسلام) شنیدم میفرمود: صلوات بر محمّد و آلمحمّد در بین ظهر و عصر، برابر با هفتاد رکعت نماز است و کسی که پس از عصر روز جمعه بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ، وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.
خدایا! درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، آن جانشینان پسندیده او، برترین درودهایت را و از بهترین برکاتت به آنان ارزانی دار و سلام بر ایشان و بر جانها و بدنهایشان و رحمت و برکات خدا بر آنان باد.
برای او همانند پاداش عمل پریان و آدمیان در آن روز خواهد بود.
نویسنده گوید: این صلوات ارزنده در نوشتههای بزرگان حدیث با سندهای بسیار معتبر، با فضیلتهای فراوان روایت شده؛ و چنانچه «ده بار» و «هفت بار» خوانده شود بهتر است، زیرا از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده:
هرکه پس از نماز عصر روز جمعه، پیش از آنکه از جای خویش برخیزد، این صلوات را «ده بار» بخواند، فرشتگان از این جمعه تا جمعه آینده در همین ساعت بر او صلوات میفرستند و نیز از آن حضرت روایت شده: هنگامیکه نماز عصر روز جمعه را خواندی «هفت بار» این صلوات را بخوان.
و شیخ کلینی در کتاب «کافی» روایت کرده: وقتیکه در روز جمعه نماز خود را خواندی بگو:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ، وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.
خدایا! درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد که جانشینان پسندیده اویند، بهترین درودهایت را و بهترین برکاتت را بر آنان ارزانی دار و سلام و رحمت و برکات خدا بر او و بر ایشان باد.
به یقین هر که این صلوات را، پس از نماز عصر بخواند حقتعالی برای او صد هزار کار نیک ثبت کند و از او صد هزار گناه را پاک نماید و صد هزار حاجتش را روا کند و صد هزار بار مقامش را در بهشت بلند گرداند؛
و نیز شیخ کلینی فرموده: روایت شده: هر که این صلوات را «هفت بار» بخواند برای او به تعداد بندگان کار نیک ثبت کنند و عملش در آن روز مورد پذیرش قرار گیرد و در روز قیامت حاضر میشود در حالی که بین دو چشم او نور پرفروغی میدرخشد.
و «صلواتی» در «اعمال روز عرفه» خواهد آمد که هرکس آن را بخواند حضرت محمّد (صلیاللهعلیهوآله) و آلمحمّد را خشنود سازد.
بیست و هشتم:
بعد از عصر «هفتاد بار» بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ
از خدا، پروردگارم آمرزش میجویم و بهسوی او میپویم.
تا حقتعالی گناهان او را بیامرزد.
بیست و نهم:
«صد بار» سوره «انّا انزلناه» را بخواند.
از امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) روایت شده است: برای خداوند در روز جمعه هزار نسیم رحمت است که هرچه بندهاش بخواهد از آن نسیم مهرآمیز ببخشد، پس هر که بعد از عصر روز جمعه «صدبار» سوره «انّا انزلناه» را بخواند، حقتعالی آن هزار رحمت را چند برابر گرداند و به او عطا فرماید.
سیام:
«دعای عشرات» را که در صفحات بعد خواهد آمد بخواند.
سی و یکم:
شیخ طوسی فرموده است: هنگام اجابت دعا ساعت آخر روز جمعه تا غروب آفتاب است، سزاوار است مؤمن در آن ساعت بسیار دعا کند.
و روایت شده است: ساعت اجابت دعا، هنگامی است که نیمی از خورشید غروب کرده باشد و نیمه دیگر آن در مغرب دیده شود. حضرت فاطمه (سلاماللهعلیها) در آن هنگام دعا میکرد، بنابراین دعا در آن ساعت مستحب است.
و دعایی را که از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) روایت شده مستحب است در ساعت اجابت دعا بخواند؛ و آن دعا این است:
سُبْحَانَکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ، یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.
پاک و منزّهی، معبودی جز تو نیست، ای پرمهر، ای بخشایشگر، ای پدیدآورندهٔ آسمانها و زمین، ای دارای عظمت و رأفت و محبت.
و در ساعت آخر روز جمعه دعای «سمات» را که پسازاین خواهد آمد بخواند.
آگاه باش که روز جمعه از چند جهت اختصاص و تعلّق به امام عصر (عجلّ الله تعالی فرجه الشریف) دارد:
یکی آنکه ولادت با سعادت ایشان در آن روز بوده، دیگر آنکه ظهور پر از سرور آن حضرت در روز جمعه خواهد بود و ازاینرو، انتظار فرج در آن روز بیش از روزهای دیگر است و در «زیارت ویژه» به آن حضرت در روز جمعه آمده است «هٰذَا یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ یَوْمُکَ الْمُتَوَقَّعُ فِیهِ ظُهُورُکَ، وَ الْفَرَجُ فِیهِ لِلْمُؤْمِنِینَ عَلَیٰ یَدِکَ؛ این روز جمعه است، روزی که انتظار میرود در آن ظهور کنی و به دست تو برای مومنان گشایش حاصل شود.»
بلکه عید بودن روز جمعه و آن را یکی از عیدهای چهارگانه شمردن در حقیقت به خاطر زمان ظهور آن حضرت است که در آن هنگام زمین را از آلودگی شرک و کفر و ناپاکی به گناه و نیز از وجود ستمکاران و دینستیزان و کافران و منافقان پاک و پاکیزه میگرداند و با آشکار ساختن کلمه حق و برافراشتن پرچم ایمان و احکام دین، چشم و دل خاصان اهل ایمان را در آن روز روشن و مسرور و خرسند میسازد: «وأشْرقت الأَرض بنور ربّها؛ زمین به پرتو پروردگارش تابنده گشت.»
پس شایسته است که در این روز «صلوات کبیر» را بخوانی و دعایی را که امام رضا (علیهالسلام) امر به خواندن آن برای صاحب الأمر (عج) فرمودهاند قرائت کنی و آغاز آن دعا این است: «اللّٰهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَ لِیِّکَ وَخَلِیفَتِکَ...» که بهطور کامل در «باب زیارات»، در آخر «اعمال سرداب» خواهد آمد.
و نیز شایسته است دعایی را که شیخ ابو عَمرو عَمروی (قَدَّسَ اللهُ رُوحَه) به ابو علی بن همّام دیکته کرده و فرموده است که آن را در زمان غیبت قائم آل محمّد (صلیاللهعلیهوآله) بخوانند، بخوانی و چون آن صلوات و این دعا طولانی است، به جهت رعایت اختصار آنها را ذکر نکردیم؛ علاقمندان میتوانند به کتابهای «مصباح المتهجّد» و «جمال الاسبوع» مراجعه کنند.
جا دارد در اینجا صلواتی را که به ابوالحسن ضرّاب اصفهانی منسوب است و شیخ طوسی و سید ابن طاووس آن را در اعمال عصر روز جمعه ذکر نمودهاند بیان کنیم.
سید ابن طاووس فرموده است: این صلوات از مولای ما حضرت مهدی (عج) روایت شده است و چنانچه تعقیبات روز جمعه را به جهت عذری نتوانستی بخوانی، هرگز این صلوات را ترک نکن، به جهت امری که خداوند (جَلَّ جَلالُه) ما را به آن آگاه کرده است.
آنگاه سید در ادامه، سند آن را با متن صلوات نقل کرده است؛ امّا شیخ در «مصباح المتهجّد» فرموده است: این صلوات از حضرت صاحب الزّمان (عج) روایت شده که در مکه بدست ابوالحسن ضرّاب اصفهانی رسیده است و ما سند آن را به خاطر فشرده بودن نسخه ذکر نکردیم؛ و آن دعا این است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، وَخَاتَمِ النَّبِیِّینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ، الْمُصْطَفیٰ فِی الظِّلالِ، الْمُطَهَّرِ مِنْ کُلِّ آفَةٍ، الْبَرِیءِ مِنْ کُلِّ عَیْبٍ، الْمُؤَمَّلِ لِلنَّجَاةِ، الْمُرْتَجَیٰ لِلشَّفاعَةِ، الْمُفَوَّضِ إِلَیْهِ دِینُ اللّٰهِ، اللّٰهُمَّ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ، وَعَظِّمْ بُرْهَانَهُ، وَأَفْلِجْ حُجَّتَهُ، وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ، وَأَضِئْ نُورَهُ، وَبَیِّضْ وَجْهَهُ، وَأَعْطِهِ الْفَضْلَ وَالْفَضِیلَةَ، وَالْمَنْزِلَةَ وَالْوَسِیلَةَ، وَالدَّرَجَةَ الرَّفِیعَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَالْآخِرُونَ، وَصَلِّ عَلَیٰ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَقَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ، وَسَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، ووَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ؛
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانیاش همیشگی است، خدایا! بر محمّد درود فرست، آن سرور فرستادگان و پایانبخش پیامبران و برهان پروردگار جهانیان، آن برگزیدهٔ خدا در عالم الست، انتخابشده او در ملکوت، پاکیزه از هر آفت، پاک از هر عیب، همانکه از او آرزوی نجات برند و امید شفاعت از او دارند، آنکه دین خدا به او واگذار گشته، خدایا بنیادش را عزت و افتخار بخش و برهانش را بزرگ گردان و حجّت او را پیروز کن و مقام و رتبهاش را برافراز و نورش را برافروز و رویش را سپید کن و احسان عطایش نما و به او جایگاه و دستآویز و رتبه بلند عنایت کن و او را در جایگاه ستودهای که گذشتگان و آیندگان به آن رشک برند برانگیز و بر علی امیر مؤمنان وارث رسولان و پیشوای نیکان با چهرههای درخشان و سرور جانشینان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر حسن بن علی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر حسین بن علی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست؛
وَصَلِّ عَلَیٰ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلیٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَیٰ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَیٰ عَلِیِّ بْنِ مُوسیٰ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَیٰ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَصَلِّ عَلَی الْخَلَفِ الْهادِی الْمَهْدِیِّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَوَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَحُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِینَ؛
و بر علی بن الحسین پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر محمّد بن علی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر جعفر بن محمّد پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر موسی بن جعفر پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر علی بن موسی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر محمّد بن علی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر علی بن محمّد پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر حسن بن علی پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست و بر یادگار پیامبران و امامان و هدایتگر هدایت یافته، پیشوای مؤمنان، وارث رسولان و برهان پروردگار جهانیان درود فرست؛
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیْتِهِ الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ، الْعُلَماءِ الصَّادِقِینَ، الْأَبْرَارِ الْمُتَّقِینَ، دَعَائِمِ دِینِکَ، وَأَرْکَانِ تَوْحِیدِکَ، وَتَراجِمَةِ وَحْیِکَ، وَحُجَجِکَ عَلَیٰ خَلْقِکَ، وَخُلَفَائِکَ فِی أَرْضِکَ، الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِنَفْسِکَ، وَاصْطَفَیْتَهُمْ عَلَیٰ عِبَادِکَ، وَارْتَضَیْتَهُمْ لِدِینِکَ، وَخَصَصْتَهُمْ بِمَعْرِفَتِکَ، وَجَلَّلْتَهُمْ بِکَرَامَتِکَ، وَغَشَّیْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ، وَرَبَّیْتَهُمْ بِنِعْمَتِکَ، وَغَذَّیْتَهُمْ بِحِکْمَتِکَ، وَأَلْبَسْتَهُمْ نُورَکَ، وَرَفَعْتَهُمْ فِی مَلَکُوتِکَ، وَحَفَفْتَهُمْ بِملائِکَتِکَ، وَشَرَّفْتَهُمْ بِنَبِیِّکَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ؛
خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست، آن پیشوایان رهنما و عالمان راستگو، نیکان پرهیزگار، آنان که ستونهای دین تو پایههای توحیدت و تفسیر کنندگان وحیات و حجّتهای تو بر آفریدههایت و جانشینان تو در زمینت، هم آنان که برای خود اختیار کردی و بر بندگانت برگزیدی و برای دینت پسندیدی و به شناخت خویش اختصاص دادی و به کرامت خود بزرگیشان بخشیدی و به رحمتت فروگرفتی و به نعمتت پروراندی و به حکمتت ایشان را تغذیه کردی و لباس نور بر اندامشان پوشاندی و مقامشان را در ملکوتت بلند گردانیدی و در پوشش و حمایت فرشتگانت درآوردی و به وجود پیامبرت که درود تو بر او و خاندانش باد، برجستگی و برتری بخشیدی؛
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَعَلَیْهِمْ صَلَاةً زَاکِیَةً نَامِیَةً، کَثِیرَةً دَائِمَةً طَیِّبَةً، لَایُحِیطُ بِهَا إِلّا أَنْتَ، وَلَا یَسَعُهَا إِلّا عِلْمُکَ، وَلَا یُحْصِیهَا أَحَدٌ غَیْرُکَ. اللّٰهُمَّ وَصَلِّ عَلَیٰ وَلِیِّکَ الُمحْیِی سُنَّتَکَ، الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ، الدَّاعِی إِلَیْکَ، الدَّلِیلِ عَلَیْکَ، حُجَّتِکَ عَلَیٰ خَلْقِکَ، وَخَلِیفَتِکَ فِی أَرْضِکَ، وَشَاهِدِکَ عَلَیٰ عِبَادِکَ. اللّٰهُمَّ أَعِزَّ نَصْرَهُ، وَمُدَّ فِی عُمْرِهِ، وَزَیِّنِ الْأَرْضَ بِطُولِ بَقائِهِ. اللّٰهُمَّ أَکْفِهِ بَغْیَ الْحَاسِدِینَ، وَأَعِذْهُ مِنْ شَرِّ الْکَائِدِینَ، وَازْجُرْ عَنْهُ إِرَادَةَ الظَّالِمِینَ، وَخَلِّصْهُ مِنْ أَیْدِی الْجَبَّارِینَ؛
خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست، درودی پاکیزه، فزاینده، فراوان، پیوسته و خوشایند که جز تو به آن احاطه نیابد و جز دانش تو آن را فرا نگیرد و کسی جز تو شماره نکند. خدایا! درود فرست بر ولیات که حیاتبخش راه و روشت و بپادارنده فرمانت و دعوتکننده به سویت و رهنمای به هستیات و حجّت بر آفریدگانت و جانشینت در زمین و گواه تو بر بندگانت است؛ خدایا! یاریاش را اقتدار بخش و عمرش را طولانی ساز و زمین را به طول بقایش بیارای. خدایا! او را از ستم حسودان بازدار و از گزند مکاران پناه ده و ارادهٔ بیدادگران را از او دفع کن و از دست گردنکشانش رهاییبخش؛
اللّٰهُمَّ أَعْطِهِ فِی نَفْسِهِ وَذُرِّیَّتِهِ وَشِیعَتِهِ وَرَعِیَّتِهِ وَخَاصَّتِهِ وَعَامَّتِهِ وَعَدُوِّهِ وَجَمِیعِ أَهْلِ الدُّنْیا مَا تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ، وَتَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ، وَبَلِّغْهُ أَفْضَلَ مَا أَمَّلَهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ، إِنَّکَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ. اللّٰهُمَّ جَدِّدْ بِهِ مَا امْتَحیٰ مِنْ دِینِکَ، وَأَحْیِ بِهِ مَا بُدِّلَ مِنْ کِتَابِکَ، وَأَظْهِرْ بِهِ مَا غُیِّرَ مِنْ حُکْمِکَ، حَتَّیٰ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَعَلَیٰ یَدَیْهِ غَضّاً جَدِیداً خَالِصاً مُخْلَصاً، لَاشَکَّ فِیهِ، وَلَا شُبْهَةَ مَعَهُ، وَلَا بَاطِلَ عِنْدَهُ، وَلَا بِدْعَةَ لَدَیْهِ. اللّٰهُمَّ نَوِّرْ بِنُورِهِ کُلَّ ظُلْمَةٍ، وَهُدَّ بِرُکْنِهِ کُلَّ بِدْعَةٍ، وَاهْدِمْ بِعِزِّهِ کُلَّ ضَلالَةٍ، وَاقْصِمْ بِهِ کُلَّ جَبَّارٍ، وَأَخْمِدْ بِسَیْفِهِ کُلَّ نارٍ، وَأَهْلِکْ بِعَدْلِهِ جَوْرَ کُلِّ جَائِرٍ، وَأَجْرِ حُکْمَهُ عَلَیٰ کُلِّ حُکْمٍ، وَأَذِلَّ بِسُلْطانِهِ کُلَّ سُلْطَانٍ؛
خدایا! به او عطا کن برای خودش و فرزندانش و پیروانش و رعیتش و خاصانش و همه آنان که فرمانش برند و دشمنانش و همه اهل دنیا آنچه دیدگانش را به آن روشن کنی و دلش را به آن شاد نمایی و او را در دنیا و آخرت به برترین آرزوهایش برسان، به یقین تو بر هر کاری توانایی. خدایا! به دست او آنچه را از دینت فراموش شده تازه گردان و آنچه را از معانی کتابت تغییر یافته زنده کن و آنچه از احکامت دگرگون شده را آشکار ساز تا آنکه دینت به وسیله او و به دست او شاداب، نوین، ناب و بیآلایش گردد آنچنانکه شکی در آن نماند و شبههای با آن نباشد و باطل و بدعتی همراه آن نماند. خدایا! هر تاریکی و تیرگی را با نورش روشنی بخش، با استواریاش هر بدعتی را ویران کن و با پایداریش هر گمراهی را برطرف کن و به دست او پشت هر گردنکشی را با پایداریش بشکن و آتش هر آشوبی را با شمشیر او خاموش کن و ستم هر ستمگری را با عدل او نابود ساز و فرمانش را بر هر فرمانی چیره گردان و هر سلطنتی را به سلطنتش خوار کن؛
اللّٰهُمَّ أَذِلَّ کُلَّ مَنْ نَاوَاهُ، وَأَهْلِکْ کُلَّ مَنْ عَادَاهُ، وَامْکُرْ بِمَنْ کَادَهُ، وَاسْتَأْصِلْ مَنْ جَحَدَهُ حَقَّهُ، وَاسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ، وَسَعَیٰ فِی إِطْفَاءِ نُورِهِ، وَأَرَادَ إِخْمَادَ ذِکْرِهِ. اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفیٰ، وَعَلِیٍّ الْمُرْتَضیٰ، وَفاطِمَةَ الزَّهْراءِ، وَالْحَسَنِ الرِّضا، وَالْحُسَیْنِ الْمُصَفَّیٰ، وَجَمِیعِ الْأَوْصِیَاءِ مَصَابِیحِ الدُّجَیٰ، وَأَعْلامِ الْهُدَیٰ، وَمَنَارِ التُّقَیٰ، وَالْعُرْوَةِ الْوُثْقَیٰ، وَالْحَبْلِ الْمَتِینِ، والصِّراطِ الْمُسْتَقِیمِ، وَصَلِّ عَلَیٰ وَ لِیِّکَ وَوُلَاةِ عَهْدِکَ، وَالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ، وَمُدَّ فِی أَعْمارِهِمْ، وَزِدْ فِی آجالِهِمْ، وَبَلِّغْهُمْ أَقْصَیٰ آمالِهِمْ دِیناً وَدُنْیا وَآخِرَةً، إِنَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.
خدایا! هرکه را که آهنگ او کند به ذلّت نشان و هر که را با او دشمنی ورزد هلاک ساز و کیفر کن هر که با او نیرنگ بازد و هرکه حقش را انکار کند و فرمانش را سبک شمارد و در خاموش کردن نورش بکوشد و فرونشاندن یادش را بخواهد از ریشه برکن، خدایا! درود فرست بر محمّد مصطفی و علی مرتضی و فاطمه زهرا و حسن خشنود از قضا و حسین پاک گشته و همه جانشینانی که چراغهای تاریکی و نشانههای هدایت و مشعلهای فروزان تقوی و دستاویز و رشته استوار و راه راستاند و بر ولیت و زمامداران پایبند به عهدت که امامان از فرزندانش هستند درود فرست و بر عمرشان بیفزا و به طول حیاتشان فزونی بخش و به نهایت آرزوهای دینی و دنیوی و آخرتیشان برسان زیرا تو بر هر کاری توانایی.
بدان که موافق روایتی، شب شنبه هم حکم شب جمعه را دارد و سزاوار است آنچه در شب جمعه خوانده میشود در آن شب هم خوانده شود.
منبع
مفاتیح الجنان
الف- ترجمه حسین انصاریان:
فضیلت شب و روز جمعه
اعمال و دعاهای شب جمعه
اعمال و دعاهای روز جمعه