در گفتگو با مهدی نامداری پژمان تبیین شد:
ابعاد و مولفه های نهضت تولید منابع درسی در دانشگاه فرهنگیان
تربیتِ معلم آینده و توانمندسازی منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش دو وظیفه و رسالت مهم این دانشگاه است و برای تربیتِ یک معلم تراز باید منابع درسی مناسب و جامع وجود داشته باشد، دانشگاه فرهنگیان در حال تحولاتی بزرگی است که یکی از آنها، تحول در تألیف کتب درسی می‌باشد.
در این راستا روابط عمومی دانشگاه در گفتگویی با مهدی نامداری پژمان رئیس نهضت تولید منابع درسی دانشگاه فرهنگیان به بحث پیراون این موضوع پرداخت که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
۱-ضرورت و چرایی تولید منابع درسی، بومی سازی و متناسب سازی منابع درسی در دانشگاه فرهنگیان چیست؟
منابع آموزشی و تربیتی از مهم‌ترین رسانه‌هایی هستند که تهیه و توزیع نمونه‌های استاندارد و مناسب آنها می‌تواند تأثیر بسزایی بر عملکرد تحصیلی و رشد و شکوفایی استعدادهای فراگیران و دانشجویان از یک طرف و افزایش کارایی و اثربخشی آموزش و تدریس مدرسان و استادان از سوی دیگر داشته باشد. از سویی کثرت نمونه‌های نامناسب منابع آموزشی، نه‌تنها کمکی به دانشجویان نمی‌کند بلکه با سردرگم نمودن و اتلاف وقت آنان ممکن است به‌دلیل ارائة مفاهیم نادرست و به‌کارگیری شیوه‌های غیرمتعارف و نامطلوب، اثرات مخرب و نامطلوبی نیز در پی داشته باشد؛ لذا بیم آن می‌رود که برخی منابع آموزشی نامناسب و مغایر یا خنثی‌کنندة اهداف برنامة درسی، جریان یاددهی ـ یادگیری را مخدوش و حتی منحرف سازد. چه آنکه تراکم فزایندة مواد و منابع آموزشی و علمی که با اهدافی متفاوت تهیه و تدوین شده و با شیوه‌های مختلف به مخاطبان ارائه می‌شوند، دانشجویان، معلمان و گاهی حتی مدرسان و استادان را در انتخاب و تهیة کتب و منابع آموزشیِ مناسب دچار ابهام می‌کند؛ بنابراین، ضروری است در کنار انبوه منابع علمی و آموزشی مختلفی که در داخل و خارج از کشور منتشر می‌شود، امکان دسترسی مدرسان، استادان و دانشجویان به یک یا چند منبع درسی و آموزشی اصلی و استاندارد را که می‌تواند محور جریان یاددهی ـ یادگیری قرار بگیرد، فراهم آوریم.
در همین راستا در سال ۱۳۹۷ دور دوم بازنگری برنامه‌هایِ درسی، ذیل طراحی کلان برنامه درسی تربیت معلم (مصوب سال ۱۳۹۵ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) که بر اساس رویکردهای شایستگی‌محوری، تربیت‌محوری، تلفیقی بودن، انعطاف‌پذیری و عملیگرایی انجام شد و با استناد به آن تعدادی از آثار درسی مورد نیاز نیز تهیه و تدوین یافتند؛ لذا با عنایت به نو بودن مباحث مطرح شده در طراحی کلان و برنامه‌های درسی تربیت معلم، لازم است منابع درسی اصلی نیز بر اساس این برنامه‌ها تولید و انتشار یابند. در برخی از دروس منابع مشخصی برای آن ذکر نشده یا اشاره به در دست تألیف بودن دارد و در برخی دیگر، رویکردهای حاکم بر تربیت معلم، اقتضائاتی ایجاد کرده که بایستی نگاهی نو به منابع داشت؛ بنابراین، طرح «نهضت تولید منابع درسی تربیت معلم»، با هدف تدوین و تولید منابع اصلی درسی، متناسب با اهداف قصد شده این برنامه در دستور کار قرار گرفته و مقرر شده‌است اداره کل نشر و تولید بومی، بهعنوان متولی تولید منابع درسی، با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌ها و با بهره‌گیری از ظرفیت تمامی افراد و استادانی که در زمینهٔ تولید منابع درسی فعالیت دارند یا دارای توانمندی لازم هستند، نسبت به تولید منابع مورد نیاز اقدام نماید.
۲-در نمایشگاه بین‌المللی کتاب از نماد منابع اصلی دانشگاه فرهگیان (ماد) رونمایی شد. آیا از این تاریخ به بعد اقدامی در جهت تولید منابع درسی جهت پاسخگویی به نیازهای علمی، آموزشی و تربیتی معلم انجام شده‌است؟
اقدامات انجام گرفته در این خصوص شامل دو بخش و همچنین اقدامات اصلی و فوری و اقدامات زیرساختی برای تولید منابع می‌شود که گزارش مجمل هر یک به شرح زیر تقدیم می‌شود:
الف ـ اقدامات اصلی و فوری برای تولید منابع: در این خصوص از یک سو کارگروه‌های تألیف منابع درسی برای رشته‌های مختلف تشکیل شده‌است. تعداد معدودی از این کارگروه‌ها منبع درسی را نهایی کرده و تحویل داده‌اند که در حال داوری است و سایر کارگروه‌ها نیز در حال تألیف منبع درسی مورد نظر هستند. از سوی دیگر تلاش شده‌است با فعال کردن شبکه‌های تخصصی پژوهش و فناوری برای گروه‌های درسی دانشگاه و توجیه و تبیین موضوع در نشست مشترک اعضای شبکه‌ها نسبت به تشویق و ترغیب اعضای محترم هیئت علمی دانشگاه برای تدوین و تولید منابع درسی اقدم شود. لازم است ذکر شود تا کنون سفارش و انعقاد قرارداد تولید و نشر ۱۰۰ منبع درسی انجام شده‌است که همگی در حال تألیف منبع درسی مورد نظر هستند. همچنین نسبت به تشکیل بانکی از کتاب‌های منتشر شده توسط دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی اقدام شد. در این اقدام بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب درسی مرتبط با منابع درسی تربیت معلم در سراسر جهان شناسایی و فایل آنها بدون هیچ‌گونه هزینه‌کردی گردآوری شد. این کتاب‌ها با توجه به موضوع هر کتاب و بر اساس گروه‌های درسی دانشگاه دسته‌بندی شد و فایل آنها جهت اظهارنظر اعضای محترم شبکه‌های تخصصی پژوهش و فناوری ارسال شد تا با بررسی محتوای هر کتاب، نظر تخصصی خود را مبنی بر ترجمه یا هرگونه امکان بهره‌برداری دیگر از این کتاب‌های ارزشمند تا ۲۰ مهر ۱۴۰۲ به معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه اعلام نمایند.
ب ـ اقدامات زیرساختی: مهم‌ترین اقدام زیرساختی، تهیهٔ یک شیوه‌نامهٔ واحد است که دربرگیرندهٔ مراحل مختلف فرایند تولید و نشر منابع علمی و محتوایی می‌باشد و تولید منابع درسی در مرکز توجه این شیوه‌نامه قرار می‌گیرد. این شیوه‌نامه به روشی نظام‌مند و در عین حال زمان‌بندی شده فرایند تولید و نشر و مسئول هر مرحله را مشخص کرده‌است تا بتوان ضمن مرتفع کردن نیازهای دانشگاه از کنترل کیفیت هر یک از مراحل تولید و انتشار منابع درسی و دانشگاهی نشر یافته در دانشگاه اطمینان حاصل کرد. روندنمای فرایند تولید و نشر که به‌پیوست تقدیم می‌شود، به‌روشنی نشان‌دهندهٔ این اقدام مهم مدیریتی است. در خصوص نماد ماد، برای بهره‌برداری از فناوری‌های نوین، در نظر است که این نماد در قالب رمزینة پاسخ سریع (QR-code) صادر و در پشت جلد منابع آموزشی و تربیتی استاندارد درج شود.
اعطای این رمزینه و نشان استاندارد مندرج در آن، از طریق سامانه مدیریت و داوری آثار انتشارات دانشگاه فرهنگیان به نشانی https://content.cfu.ac.ir انجام خواهد گرفت. این رمزینه‌ها، منبع آموزشی و تربیتی را به سامانة تخصصی فوق متصل می‌کنند تا مخاطبان به‌آسانی بتوانند مشخصات منبع و تأییدیه آن را در آنجا ملاحظه کنند و برای تهیهٔ آن اقدام نمایند.
۳- بر اساس شاخص‌های تعریف شده و رسالت دانشگاه فرهنگیان تولید منابع درسی بومی چگونه پیش رفته‌است؟ به تفکیک رشته گروه و مقاطع مختلف تحصیلی درصد پیشرفت چگونه بوده‌است؟
همان‌طور که در پاسخ به سؤال قبل تشریح شد تشکیل کارگروه‌های تألیف منابع درسی به‌خوبی پیش رفته‌است. درواقع ۱۰۰ کارگروه بر اساس شاخص‌خاص تعریف شده و مأموریت‌های دانشگاه فرهنگیان تشکیل شده‌است که تعداد معدودی از آنها کار تألیف را به‌پایان رسانیده و اثر دریافتی در حال داوری توسط گروه‌های داوری است. گزارش تفصیلی و دقیق تألیف این منابع، به‌تفکیک رشته گروه و مقاطع مختلف تحصیلی و میزان پیشرفت کار، تدوین شده است.
۴- هویت ملی، مقاومت و معلم پژوهنده در تهیه محتوای منابع درسی لحاظ شده‌است؟
برای اطمینان از توجه به رسالت مهم تقویت هویت اسلامی ـ ایرانی، مقاومت و تربیت معلم پژوهنده در تهیه محتوای منابع درسی ضمن تبیین و توجیه موضوع در جلساتی که با اعضای محترم کارگروه‌های تألیف منابع صورت گرفت، در نشست مشترک با اعضای شبکه‌های تخصصی پژوهش و فناوری نیز موضوع طرح شد. همچنین در انتخاب اعضای محترم کارگروه یا نهادها و مراکز تدوین منابع درسی تلاش بر این است که افراد ذی‌صلاحی که تقویت هویت اسلامی و ملی را ارج می‌نهند و روحیهٔ مقاومتی برای تولید علم بومی دارند، در اولویت باشند. در همین راستا استفاده از ظرفیت استادان حوزه و همچنین دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه امام صادق، دانشگاه باقرالعلوم، پژوهشکدهٔ تعلیم وتربیت اسلامی قم و … مورد توجه ویژه برای تدوین کتاب‌های درسی قرار گرفته‌است.
۵-بیشترین دغدغه اصلی جنابعالی برای پر کردن خلاءهای موجود در تأمین منابع درسی بومی شده چیست؟ موانع این امر مهم را چه عواملی می‌دانید؟
دغدغهٔ اصلی ما تولید و انتشار فوری منابع درسی موضوعی ـ تربیتی (PCK) می‌باشد. این دروس که زیرمجموعهٔ رشته‌های بازنگری شده برای دانشجویان ورودی ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بعد می‌باشد عبارتند از درس‌های اصلی رشته‌های آموزش ابتدایی، آموزش ریاضی، آموزش زبان و ادبیات فارسی، آموزش زیست‌شناسی، آموزش شیمی، آموزش علوم تجربی، آموزش فیزیک، آموزش هنر، آموزش دانشآموزان با نیازهای ویژه، آموزش تربیت بدنی، راهنمایی و مشاوره، امور تربیتی، آموزش کار و فناوری. یکی از مهم‌ترین مسائل برای تأمین این منابع جلب رضایت استادان شاخص مرتبط با هر منبع درسی است. برای این امر نقشهٔ مفهومی زیر را ترسیم کرده‌ایم تا با استفاده کامل از همهٔ ظرفیت‌های مراکز علمی کشور، شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها، فرهنگستان‌ها و سایر مراکز علمی و دانشگاهی با سرعت مضائف نسبت به این مهم اقدام شود.